Ὁ παιδαγωγός κατά τούς τρεῖς ἱεράρχας

Ὁμιλία Σεβασμιωτάτου Μητοπολίτου Αἰτωλίας καί Ἀκαρνανίας, κ. Κοσμᾶ

στήν  ἐκδήλωση  τῆς  Π.Ε.Θ. Αἰτωλοακαρνανίας, 30 Ἰανουαρίου 2006 στό Ἀγρίνιο

 

ήμερα  συναντᾶται ἡ Ὀρθοδοξία  καί ἡ Παιδεία. Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μας, ἡ μεγάλη Μητέρα μας προβάλλει καί προσφέρει στήν Παιδεία τρία γνήσια παιδιά της, τρία πρότυπα παιδαγωγῶν, τρεῖς ἅγιες καί ἱερές μορφές, τρεῖς οἰκουμενικούς διδασκάλους, καί ἡ παιδεία δέχεται μέ εὐγνωμοσύνη καί χαρά τά πολύτιμα διδάγματά τους.

Ἔρχεται στό νοῦ μου, ἀγαπητοί, ἡ φωνή τοῦ προφήτου Ἠσαΐου: «Οἱ διψῶντες πορεύεσθε ἐφ’ ὕδωρ …καί ἔσται ἡ ἄνυδρος εἰς ἕλη  καί εἰς τήν διψῶσαν γῆν, πηγή ὕδατος ἔσται».

Οἱ Τρεῖς Ἱερᾶρχαι ἔχουν ποταμούς σοφίας, οἱ ὁποῖοι «τήν κτίσιν πᾶσαν καταρδεύουσιν»καί τήν παιδεία μας μποροῦν νά μεταμορφώσουν.

Νά τό ὁμολογήσουμε. Δέν εἶναι οἱ ὅποιοι ἄνθρωποι. Εἶναι οἱ σοφοί, οἱ πανεπιστήμονες, οἱ ὀξύτατες διάνοιες, οἱ χαρισματοῦχοι ἄνθρωποι ἀλλά καί οἱ ἄγγελοι ἐπί γῆς. Οἱ καθαρότατοι, οἱ πνευματέμφοροι, οἱ κινούμενοι ἀπό τήν ἔμπνευσι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τά στόματα τοῦ Θεοῦ.

Ἄν ἀληθινά διψᾶμε γιά μία σωστή, ἀληθινή, ἀλάθητη παιδαγωγία τῶν νέων μας, ἄς κάνουμε ἕνα ἀποφασιστικό βῆμα νά τούς πλησιάσουμε, νά τούς γνωρίσουμε, νά τούς ἀκούσουμε, νά τούς κάνουμε ὁδηγούς μας. Νομίζω πώς τότε ἡ σημερινή μέρα θά μείνῃ ἱστορική καί γιά τούς ἀγωνιστάς παιδαγωγούς αὐτῆς τῆς εὐλογημένης περιοχῆς μας καί γιά τά παιδιά μας…

Τά ὅσα θά εἰπωθοῦν, ἀγαπητοί, στή συνέχεια, λόγια ὄχι θεωρητικά τόσο καί ἐπιστημονικά, ἀλλά λόγια τῆς καρδιᾶς καί ἐμπειρίας ἀπό τήν μικρή διακονία μας στό χῶρο τῆς νεότητος, θά παρακαλέσω νά μήν παρεξηγηθοῦν. Ἴσως σέ μερικά σημεῖα νά εἶμαι περισσότερο εἰλικρινής καί ὀλιγώτερο εὐγενής.

Οἱ ἅγιοι τρεῖς Ἱεράρχαι, ἀληθινοί παιδαγωγοί, μᾶς προβάλλουν καί μᾶς γνωρίζουν τήν ἀληθινή παιδεία, τό μεγάλο σκοπό τῆς παιδείας, τήν σπουδαιότητα τῆς ἀγωγῆς. Δίνουν προτεραιότητα στό θέμα τῆς ἀγωγῆς καί στή σπουδαιότητά της, διότι κατά τόν ἱ. Χρυσόστομο «τῆς τέχνης ταύτης οὐκ ἔστι μείζων τι γάρ ἴσον τοῦ ρυθμίσαι ψυχήν καί διαπλᾶσαι διάνοιαν; Πάντα ἡμῖν δεύτερα ἔστω τῆς προνοίας τῶν παίδων».

Καί οἱ τρεῖς Πατέρες ἐξαίρουν τήν σπουδαιότητα τῆς διαπαιδαγωγήσεως τῆς νεότητος. Ὁ Μ. Βασίλειος λέγει: «Εὔπλαστον ἔτι οὖσαν καί ἁπαλήν τήν ψυχήν καί ὡς κηρόν εὔεικτον, ταῖς τῶν ἐπιβαλλομένων μορφαῖς ῥαδίως ἐντυπουμένην, πρός πᾶσαν ἀγαθῶν ἄσκησιν εὐθύς ἐξ ἀρχῆς ἀνάγεσθαι χρή». Ἐπιβεβαιώνει δέ ὁ ἱ. Χρυσόστομος μέ τά ἑξῆς: «Ἄν εἰς ἁπαλήν ψυχήν ἐντυπωθῇ τά καλά διδάγματα, οὐδείς αὐτά ἐξελεῖν δυνήσεται».

Εἰς τούς λόγους καί τά ἔργα τῶν ἁγίων τριῶν Πατέρων διαφαίνεται τό ἀπαραίτητον τῆς ἀγωγῆς. Ὁ ἄνθρωπος ἐπλάσθη κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ. «Τό μέν κατ’ εἰκόνα», λέγει ὁ Μ. Βασίλειος, «φύσει δέδοται ἡμῖν. Τό δέ καθ’ ὁμοίωσιν ἐκ προαιρέσεως καί οἴκοθεν κατορθοῦμεν ὕστερον, διά τῆς ἀρίστης πολιτείας καί τῶν περί τά καλά πόνων». Στήν τελείωσι μᾶς βοηθᾶ νά φθάσουμε τό λογικό μας, τό ὁποῖο προωθεῖ τόν ἄνθρωπον νά ἐκλέγει τό ἀγαθό…Ἀκριβῶς στή δημιουργία αὐτῆς τῆς καλῆς προαιρέσεως συμβάλλει ἡ ἀγωγή.

Ἡ παραμέλησι τῆς ἀγωγῆς, εἶναι καταστρεπτική γιά τούς ἁγίους τρεῖς Ἱεράρχας. Αὐτό πιστοποιεῖ ὁ ἱ. Χρυσόστομος μέ τά λόγια του: «Τοῦτο ἐστί ὅ τήν οἰκουμένην ἀνατρέπει πᾶσαν, ὅτι τῶν οἰκείων ἀμελοῦμεν παιδίων…». Τήν ἠθική καί τήν κοινωνική ἀκαταστασία ὁ ἱ. πατήρ τήν  ἀποδίδει στήν ἔλλειψι τῆς ἀγωγῆς.

Ὅσον ἀφορᾶ στό σκοπό τῆς ἀγωγῆς καί οἱ τρεῖς μεγάλοι φωστῆρες ξεκινοῦν ἀπό μία ἀλήθεια καί μία ἀρχή. Ὁ παιδαγωγός δέν ἔχει ἐμπρός του μόνο σώματα, σωματικούς ὀργανισμούς. Δέν ἔχει μόνον ἕνα νοῦ, ἕνα λογικό, τό ὁποῖο καλεῖται νά γεμίσει μέ γνώσεις. Ἔχει ἐμπρός του ἄνθρωπο, ἀνθρώπους. Καί ὁ ἄνθρωπος κατά τή χριστιανική ἀνθρωπολογία, καλύτερα κατά τήν ἀποκαλυφθεῖσα θεία ἀλήθεια, δέν εἶναι μόνο σῶμα ἀλλά καί ψυχή. Εἶναι ψυχοσωματική ὀντότητα. Εἶναι εἰκόνα Θεοῦ. Καί τό κάθε παιδί, πού ἔχει ἐμπρός του ὁ παιδαγωγός, εἶναι «Θεός κεκελευσμένος», εἶναι τό ὄν πού ἔλαβε τήν ἐντολή νά γίνῃ Θεός.

Οἱ τρεῖς Ἱεράρχαι ἦσαν γνῶσται καί βαθεῖς μελετηταί τῆς θύραθεν παιδείας καί ἄλλων θεωριῶν καί φιλοσοφικῶν συστημάτων. Ἦσαν πανεπιστήμονες. Ἐγνώριζαν ὅμως καλά ὅτι τά φιλοσοφικά συστήματα καί ἡ ἐν γένει ἀνθρωπίνη γνῶσις, ἐρευνοῦν γιά νά εὕρουν τήν ἀλήθεια, ἐνῶ ἡ θεία πραγματικότητα εἶναι ἀποκάλυψις τῆς ἀληθείας, τῆς μόνης καί σωζούσης ἀληθείας.

Σύμφωνα μέ τήν ἀποκαλυφθεῖσα, λοιπόν, ἀλήθεια, ὁ ἄνθρωπος ἔχει θεία καταγωγή καί προορισμό οὐράνιο. Κατά συνέπεια ὁ σκοπός τῆς ἀγωγῆς εἶναι νά καταστήσῃ τόν ἄνθρωπο ἀντάξιο τῆς καταγωγῆς του καί τοῦ θείου προορισμοῦ του. Κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεο-λόγο ἡ ἀγωγή εἶναι «ἐπιστήμη ἐπιστημῶν» καί ἔχει σκοπό νά δώσῃ στήν κοινωνία καλούς χριστιανούς. Ὁ ἅγιος Βασίλειος ἐφιστᾶ τήν προσοχή καί λέγει ὅτι «ἐάν παρίδουμε τήν θεία καταγωγή θά ὁμοιάσουμε μέ τά κτήνη. Σύνες σεαυτοῦ τῆς τιμῆς» , λέγει, «ἵνα μή παρεικασθῇς τοῖς ἀνοή-τοις κτήνεσι». Καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος συμπληρώνει: «Οἱ ἐκ τῶν ἀνθρώπων περιφρονοῦντες τά θεῖα λόγια, οὐδέ ἄνθρωποι εἶναι δύνανται». Ὡς ἄνθρωπος δέν δύναται νά χαρακτηρισθῇ ὁ τρεφόμενος διά ἄρτου καί ἔχων φωνήν ἀνθρώπου ἀλλ’ ὁ ἔχων ψυχήν ἀνθρώπου, καί διάθεσιν ψυχῆς.

Πάλι ὁ ἱερός Γρηγόριος Θεολόγος ἀπαιτεῖ «τήν τῆς εἰκόνος τήρησιν καί τήν πρός τό ἀρχέτυπον ἐξομοίωσιν». Ἔχοντας ὑπ’ὄψιν ὁ Μέγας Βασίλειος τό μεγαλεῖο τῆς ψυχῆς προτρέπει καί τόν παιδαγωγό: «ὑπερόρα σαρκός παρέρχεται γάρ, ἐπιμελοῦ ψυχῆς πράγματος ἀθανάτου». Καί συνεχίζει: «Φρόντιζε ἑκατέρῳ διανέμειν τό πρόσφορον, σαρκί μέν διατροφάς καί σκεπάσματα, ψυχῆς δε δόγματα εὐσεβείας, ἀρετῆς ἄσκησιν, παθῶν ἐπανόρθωσιν…». Καί ὁ ἱερός Χρυσόστομος συμπληρώνει: «Ἄσκησον τοῦ παιδός τήν ψυχήν. Ταύτης γάρ οὐκ οὔσης ἀγαθῆς, οὐδέν ὄφελος αὐτῷ τῶν χρημάτων».

Γιά μία σωστή ἀγωγή ὁ Μέγας Βασίλειος διακρίνει δύο εἴδη παιδείας. Ἀφ’ ἑνός τήν «βλαβεράν παιδείαν», ὅπως λέγει, ἡ ὁποία ἐξαντλεῖται στήν ἀποκλειστική ἐξέτασι τῶν τυχόντων μαθημάτων (δική του ὁρολογία), καί ἀφ’ ἑτέρου στήν ὠφέλιμη παιδεία τῶν «χρησιμωτάτων», πού ἀσχολεῖται μέ τή σπουδή τῆς περί Θεοῦ γνώσεως. Γιά νά μπορέσῃ ὁ παιδαγωγός νά φθάσῃ στήν δευτέρα καί νά μήν ἐπαναπαυθῇ στήν πρώτη, εἶναι ἀνάγκη νά φθάσῃ στήν ἐπίγνωσι τῆς ἀληθινῆς παιδείας τήν ὁποία, ὅπως λέγει, δέν ἔχουν «ὅσοι καταγηράσαντες ἐν τῇ τῶν ματαίων ἐρεύνῃ, τῆς περί Θεοῦ γνώσεως κατημέλησαν».

Ἀληθινή παιδεία, λοιπόν, κατά τούς ἁγίους Πατέρες μας, εἶναι ἡ γνῶσις τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ, ὅπως ἀποκαλύπτεται μέσα στήν Ἁγία Γραφή καί ἡ συμμόρφωσις τοῦ παιδαγωγημένου μέ τήν θεία ἀλήθεια. Αὐτή ἡ γνῶσις τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ, θά βοηθήσῃ τόν μαθητή νά μήν ἕρπῃ στή γῆ, νά βλέπῃ τά ἄνω, νά γνωρίσῃ τόν προορισμό του, τό σκοπό τῆς ζωῆς του, θά τόν βοηθήσῃ νά συνειδητοποιήσῃ ὅτι πρωτεύουσα σημασία ἔχει τό αἰώνιο καί ὄχι τό πρόσκαιρο, τό ὑλικό, θά μάθῃ νά θεωρῇ ὡς τέλειο ἀγαθό ἑκεῖνο πού καλλιεργῇ τόν ἔσω ἄνθρωπο, ὅ,τι τόν πληρώνῃ μέ θεία Χάρι καί εὐτυχία, ὅ,τι τόν ἀγιάζῃ.

Ἀκόμη ἡ γνῶσις τοῦ θελήματος τοῦ Θεοῦ θά βοηθήσῃ τόν νέο, τή νέα, νά καθαίρωνται ἀπό τίς κηλίδες, τίς ἀδυναμίες καί τά πάθη καί νά  καλλιεργοῦν ἀρετές. «Φρόντισε νά παραδώσῃς τήν ψυχή τοῦ παιδιοῦ στό Θεό, καί αὐτό πρέπει νά τό θεωρῇς ὡς μοναδική Παιδεία» συμβουλεύει ὁ ἅγ.Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. Καί ὁ ἱ. Χρυσόστομος διακυρύσσει: «Ἡ Παιδεία μετάληψις ἁγιότητος ἐστί». Ἐδῶ ὀφείλουμε νά κάνουμε μία διευκρίνησι. Ὅταν μιλᾶμε γιά θρησκευτική ἀγωγή κατά τούς τρεῖς Ἱεράρχας δέν σημαίνει ὅτι οἱ ἅγ. Ἱεράρχαι ἀποδέχονται ὁποιαδήποτε ἀγω-γή θρησκευτικῆς φύσεως. Μιλᾶμε γιά τήν ὀρθόδοξο ἀγωγή. Αὐτή ἔζησαν καί ἐδίδασκον οἱ ἅγιοι τρεῖς Ἱεράρχαι.

Σήμερα, ἀγαπητοί, ὑπέρ ποτέ ἄλλοτε χρειαζόμαστε παιδιά καλλιεργημένα μέσα στό βίωμα τῆς ὀρθοδοξίας. Μπορεῖ νά ὑπάρχουν θρησκευτικά παιδαγωγικά συστήματα προερχόμενα ἀπό τήν Δύσι. Δέν ἔχουν ὅλα αὐτά τό ἄρωμα τῆς ὀρθοδοξίας. Ἔχουν ἀνθρωποκεντρισμό. Δέν ἔχουν τόν Θεάνθρωπο, τήν Χάρι του, τόν ἁγιασμό τοῦ ἀνθρώπου.

Σήμερα ἐμεῖς πού ἔχουμε τόν θησαυρό τῆς Ὀρθοδοξίας καί τήν σοφία τῆς Ἑλληνικῆς Παιδείας ἀντιγράφουμε τόν εὐρωπαϊκό πολιτισμό, ὁ ὁποῖος βρίσκεται σέ ἀβυσσαλέα ἔνδεια καί παρακμή, σέ σύγχυσι καί ἀποσύνθεσι. Θέλουμε νά γίνουμε πολιτισμένοι προσκυνοῦντες τόν εὐρωπαϊκό ὁλοκληρωτισμό, τήν τεχνοκρατική δικτατορία τῆς Δύσεως ἀρνούμενοι τόν ἑλληνορθόδοξο ἀληθινό πολιτισμό μας. Μᾶς ἐλέγχει ὅμως ὁ Ντοστογιέφσκυ «Αὐτό τό λαό πού ἐπιθυμεῖτε τάχα νά ἐκπολιτίσετε μέ τήν συνεργία τῶν ψευδαισθήσεων τῆς Εὐρώπης, εἶναι περισσότερον πολιτισμένος ἀπό σᾶς καί αὐτό ἔγινε ἀπό τόν ἴδιο τό Χριστό τοῦ ὁποίου ὑπάρχει πιστός μαθητής».

Πόσο ἀλήθεια ἡ Παιδεία μας ὀφείλει νά ζητήσῃ μέ πάθος τήν Ὀρθόδοξη Παράδοσί μας καί τήν γνησία ἑλληνικότητά μας πού νά τήν ἐμπνεύσῃ στά νειάτα! Ἴσως κάποιοι νά θεωροῦν ὑπερβολή τήν σημασία πού ἀπέδωκαν οἱ τρεῖς Ἱεράρχαι στή θρησκευτική ἀγωγή. Θά περάσουν 15 (δέκα πέντε) περίπου αἰῶνες καί θά ἀπαντήσῃ ὁ φιλόσοφος Καντ: «Ὄπισθεν τῆς ἀγωγῆς εὑρίσκεται πάντοτε τό μέγα μυστικό τῆς τελειοποιήσεως τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως», δηλαδή τό «καθ΄ ὁμοίωσιν» μέ ἄλλες λέξεις.

Ἐδώ κρύβεται, ἀγαπητοί, ἡ αἰτία τῆς ταλαιπωρίας καί τῆς δοκιμασίας τῆς συγχρόνου ἀγωγῆς. Τήν ἀληθινή παιδεία καί το σκοπό της, ὅπως τόν διδάσκουν, ὅπως τόν ἔζησαν καί τόν ὁμολογοῦν οἱ τρεῖς Ἱεράρχαι, ἐμεῖς σήμερα δέν τόν ἀποδεχόμαστε. Ἤ εἴμαστε ἀρνητικοί, ἤ στεκόμαστε μέ σκεπτικισμό καί ἐπιφυλάξεις, ἤ μειδιοῦμε καί εἰρωνευόμαστε, ὅταν εὐρισκόμεθα ἐμπρός στή φωνή τῶν ἁγίων Ἱεραρχῶν. Παρ΄ ὅ,τι οἱ νόμοι καλοῦν τήν ἐκπαίδευσι νά ἔρχεται ἀρωγός τῶν μαθητῶν γιά νά κάνουν κτῆμα τους τά γνῆσια στοιχεῖα τῆς Ὀρθοδόξου Χριστιανικῆς Παραδόσεως, στήν πρᾶξι ἄλλα προβάλλονται καί ἐπιδιώκονται.

Ἡ παιδεία μας σήμερα ἐν πολλοῖς στούς μοντέρνους καιρούς μας, ἐπιδιώκει νά κάμῃ πολίτες ἀπελευθερωμένους καί δημοκρατικούς, ἐραστές τῆς τεχνοκρατίας καί στελέχη ἐπιχειρήσεων.

Παρά τίς συνταγματικές καί νομικές ἐπιταγές περί τοῦ σκοποῦ τῆς παιδείας μας, παρατηρεῖται ἀνεμπόδιστη ὑποβάθμισι καί ὄχι σπάνια καταπολέμησι καί διασυρμός τῶν Ἑλληνορθόδοξων Παραδόσεών μας, τῆς Πίστεως στό Θεό, στά ἀνώτερα ἰδανικά τῆς ζωῆς, ὑποβάθμισις τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν καί νόθευσις τῆς γνησίας Ἱστορίας μας. Ἴσως οὐδέποτε στήν Ἱστορία μας δοκιμάστηκε τόσο ἡ Ὀρθοδοξία καί ἡ Ἑλληνορθόδοξος Παράδοσις μέσα στήν παιδεία μας, ὅσο τίς τελευταῖες δεκαετηρίδες.

Ναί, καταρτίζουμε λογίους καί τεχνικούς, δεν παρέχουμε ὅμως τή γνῶσι τῆς ζωῆς καί τοῦ ἀνθρώπου. Ἀνθοῦν ἴσως οἱ τεχνοκρατικές καί ἠλεκτρονικές ἐπιστῆμες ἀλλά μαραίνονται οἱ ἄνθρωποι, τά παιδιά μας. Ἀνεβαίνει τό βιωτικό ἐπίπεδο, γίνονται ἴσως πιό ἔξυπνα τά παιδιά μας, ὅμως πέφτει τό ποιόν τοῦ ἀνθρώπου καί τά παιδιά μας εἶναι ἔξυπνοι γέροντες σωματικά, ἀπό τά ἐφηβικά τους χρόνια.

Αὐτά τά ἀποτελέσματα ἔχει ἡ ἀντορθόδοξος Παιδεία, τά μηδενιστικά καί λαϊκιστικά κηρύγματα, ἡ ἀπελευθέρωσις ἀπό τά ταμπού τῆς Ὀρθοδοξίας, ὅπως λένε, ἡ τροφή τῆς νεότητος μέ ὑποπροϊόντα τῆς ὑπόπτου κουλτούρας. Νέοι ἀποθέμενοι τό «αἰδεῖσθαι καί φοβεῖσθαι εὐθύς ἐμπίπλανται ἀναγωγίας».

Τό βλέπουμε, τό ζοῦμε, ἀγαπητοί. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὁ ἐλεεινότερος τῶν ἀνθρώπων ὅταν ἡ ζωή του δέν ὑπερβαίνει τόν ἐαυτό του, ὅταν δέν ἔχει αὐτογνωσία, ὅταν δέν γνωρίζει τά πάθη του, τίς ἀδυναμίες του καί δέν ἀγωνίζεται νά ἐλευθερωθῇ  ἀπ’ αὐτά, ὅταν δέν ξέρει ν’ ἀγαπᾶ τόν συνάνθρωπο, ὄταν δέν ἔχει σκοπό ἅγιο στή ζωή του. Ἐκεῖ ὁδηγήσαμε τούς νέους καί τίς νέες χωρίς τήν ὀρθόδοξο Παιδαγωγία τῶν ἁγίων Τριῶν Ἱεραρχῶν.  

Ἐπιτρέψατέ μου ἕνα παράδειγμα: Ρωτήσαμε κάποτε τόν εἰδικό καθηγητή, ἰατρό κ. Ἀβραμίδη, γιά τά ναρκωτικά:

«κ. Καθηγητά, γνωρίζετε ἕνα νέο, μία νέα πού νά ἔχουν συνειδητή ἐκκλησιαστική, μυστηριακή ζωή, πού ἔγιναν θύματα ναρκωτικῶν;» Μᾶς ἀπήντησε:

«Ὄχι, δέ γνωρίζω. Γνωρίζω ὅμως πολλούς καί πολλές ναρκομανεῖς, πού ὅταν γνώρισαν καί ἔζησαν συνειδητά τό Χριστό, ἀποτοξινώθηκαν τελείως. Χωρίς νά πᾶνε σέ εἰδικές θεραπευτικές μονάδες». Αὐτή εἶναι ἡ κατά Χριστόν παιδεία τῶν νέων μας. 

Μέσα σ’αὐτή τήν ἀνεμοθύελλα καί τήν ἀνησυχία οἱ τρεῖς Ἱεράρχαι ἔρχονται ὁδηγοί καί ἀρωγοί. Τό πρόβλημα δέν θά τό λύσουν, ὅπως λένε, τά ἀλεπάλληλα παιδαγωγικά συστήματα ἀλλά οἱ ἀληθινοί, οἱ φωτισμένοι, οἱ ἀγωνισταί, οἱ ὁμολογηταί παιδαγωγοί. Στόν παιδαγωγό στρέφονται, τοῦ μιλᾶνε, οἱ ἅγιοι Ἱεράρχαι, τόν μεταμορφώνουν, τόν σοφίζουν, τόν ἐνισχύουν καί ἐκεῖνος μέ τή σειρά του θαύματα μπορεῖ νά κάνῃ.

Μέσα στό ἀπρόσωπο περιβάλλον πού δημιούργησε ἡ σημερινή κοινωνία τῶν καταναλωτικῶν ἀγαθῶν, μέσα στήν ψυχική ἀπο-μάκρυνσι, τῶν «τηλεκατευθυνομένων» ἀνθρώπων, τό πρόβλημα τῆς ἀληθινῆς ὀρθοδόξου παιδαγωγίας εἶναι θέμα προσώπων.

Χρειάζονται πρόσωπα, τά ὁποῖα ὁ ἐν Χριστῷ ἁγιασμός ἀνακαίνισε καί ἔκανε καινούς ἀνθρώπους, πληρωμένους μέ ἰδα-νικά και ὁραματισμούς, μέ χάρι Θεοῦ. Αὐτά τά πρόσωπα θέλουν οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι παιδαγωγούς.

Ὁ Φαίδων Κουκουλές, καθηγητής πανεπιστημίου καί ἀκαδημαϊκός, ἐνδιατρίψας ἰδιαιτέρως στά συγγράμματα τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν συνοψίζων τίς γνῶμες των γιά τόν ἀληθινό παιδαγωγό γράφει: «ὁ παιδαγωγός ὡς καλούμενος νά ρυθμίσῃ τάς ψυχικάς τοῦ παιδός δυνάμεις, ἔδει νά ἔχῃ γνώσεις τῆς ψυχολογίας, νά κατέχει τάς γραφάς, νά εἶναι θεοφιλής, ἀμνησίκακος, ἀκενόδοξος μηδέν Θεοῦ προτιμῶν. Ἐπίσης πρέπει νά ἔχῃ τῆς διδασκαλίας τό χάρισμα, ἵνα διασαφηνίζῃ τά διεστραμμένα. Ἐπάναγκες νά ἔχῃ κῦρος ἵνα εὐπαράδεκτα γίνωνται ὅσα λέγει. Σωτήριον εἶναι νά πιστεύουν οἱ παῖδες εἰς τόν διδάσκαλο. Ὅταν εὐκλεής εἶναι οὗτος, τότε εὐπειθεῖς ἔχει τούς μαθητάς».

Κατά τόν Μέγαν Βασίλειον, ὁ παιδαγωγός πρέπει νά εἶναι «ἀρχέτυπον βίου καί νόμος ἔμψυχος κἄν κανών ἀρετῆς». «Ἀρίστη διδασκαλία εἶναι», κατά τόν ἅγιο Πατέρα, «ὅταν τίς ἔργῳ καί οὐχί λόγῳ διδάσκῃ».

Ὁ παιδαγωγός, κατά τόν ἱερόν Χρυσόστομον, εἶναι πνευματικός ἄρχοντας. Τό ἀξίωμα τοῦ παιδαγωγοῦ εἶναι μέγα καί θαυμαστόν πού μεταγγίζει στούς μαθητάς του «τό καλῶς ζῆν».

Καί γιά νά ἐπιτύχει στό σκοπό του ὁ παιδαγωγός πρέπει νά ὑπερέχῃ ( ἀπό τούς μαθητάς του) ὄχι στίς τιμές ἀλλά στίς ἀρετές. «Τό ἀρχέτυπον τοῦ βίου αὐτός ἔστω» ἀναφωνεῖ ὁ Χρυσορρήμων Πατήρ.

Μόνον ἕνας τέτοιος παιδαγωγός, μπορεῖ νά παιδαγωγήσῃ τόν ἐκρηκτικό ἔφηβο…

Ἐπισημαίνουν  ὅτι ποτέ ἄσχετοι, χωρίς προσωπική καλλιέργεια, δέν πρέπει νά πειραματίζωνται τήν ψυχήν τῶν παιδιῶν καί τήν παιδαγωγία τους.

«Τίνα ἔχει λόγον τῇ διά λόγου θεραπείᾳ τούς τυχόντας ἐπιτιδᾶν καί τό μικρότατον παροφθέν, μεγίστῃ τήν ζημίαν» λέει ὁ Μ.Βασίλειος.

Ὁ ἴδιος Πατήρ ἐπιμένει στό προσωπικό παράδειγμα καί τήν ἀναγκαιότητα, τοῦ νά ζῆ τήν ἀρετήν ὁ παιδαγωγός καί ὁμολογεῖ: «Καί πολλῶν μέν ἀκήκοα λόγων ψυχοφελῶν· πλήν παρ’οὐδενί τῶν διδασκάλων εὗρον ἀξίαν τῶν λόγων, τήν ἀρετήν».

Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι ζητοῦν ἀπό τόν ἀληθινό παιδαγωγό νά εἶναι πνευματικός πατέρας.

«Ὁ γάρ παρά τινος τήν μόρφωσιν τῆς εὐσεβείας δεχόμενος, οὗτος οἱονεί  διαπλάττεται παρ’ αὐτοῦ, καί εἰς σύστασιν ἄγεται, ὥσπερ καί ὑπό τῆς κυοφορούσης τά ἐν αὐτῇ δαμορφούμενα βρέφη», σημειώνει ὁ Μ. Βασίλειος.

«Οὐδέν οὕτω πρός διδασκαλίαν ἐπαγωγόν, ὡς τό φιλεῖν καί φιλεῖσθαι», συμπληρώνει ὁ Ἰ. Χρυσόστομος.

Τίποτε δέν προσελκύει τό μαθητή περισσότερο, ἀπό τοῦ νά ἀντιλαμβάνεται ὅτι ὁ παιδαγωγός του τόν ἀγαπᾶ εἰλικρινά.

Ζητοῦν ἀπό τόν παιδαγωγό οἱ τρεῖς μεγάλοι διδάσκαλοι χρηστότητα, γλυκύτητα, προσήνεια καί ταπεινοφροσύνη, εὐσπλαγχνία καί ἀνεκτικότητα, ὑπομονή καί μακροθυμία.

Ἡ ἀγάπη καί τά σωτήρια ἀποτελέσματά της  θά  ἑδραιωθοῦν ὅταν στήν ὁρμητικότητα καί τήν ἐπανάστασι τῶν νέων, ὁ παιδαγωγός ἀντιτάξῃ τήν ταπείνωσι, τήν πραότητα καί τήν ὑπομονή.

Ὁ ἱ. Χρυσόστομος λέει ὅτι ὁ ἔφηβος ἔχει τό πεῖσμα τοῦ ὄνου, τήν ὁρμητικότητα καί τήν ἐπαναστατικότητα τοῦ ἀφηνιασμένου ἀλόγου, τόν παρομοιάζει μέ βαρυχειμωνιά πού ἐνέκυψε καί ὁ κυβερνήτης τοῦ πλοίου ἀδυνατεῖ νά ἀντιμετωπίσῃ.

Οἱ ἔφηβοι ζοῦν μέσα στή μέθη τῶν ἡδονῶν, στήν τρικυμία τῶν παθῶν καί στήν ἀπάτη τῶν φαντασιώσεων.

Σ’ αὐτές τίς περιπτώσεις ἐπειδή ὁ νέος δέν εἶναι σέ θέσι νά ἐλέγξῃ τίς πράξεις του, οἱ ἅγιοι Τρεῖς Ἱεράρχαι συνιστοῦν εἰρήνη καί ἡσυχία στήν καρδιά τοῦ παιδαγωγοῦ.

«Πρόσεξε», λέει ὁ ἱ. Χρυσόστομος, «θέλει ὁ Θεός νά βρίσκεται ἡ καρδιά μας σέ κατάστασι γαλήνης καί ἡσυχίας, ἡ σκέψι μας νά εἶναι ἀτάραχη, νά φερώμαστε μέ καλωσύνη».

Ἀκόμη καί ἄν εἶναι ἔμπειρος ὁ παιδαγωγός ἄν δέν κρατάῃ στά χέρια του αὐτό τό πηδάλιο τῆς εἰρήνης, θά καταποντίσῃ τό σκάφος καί τούς ταξιδιῶτες, ἐπί τοῦ προκειμένου, τό σχολεῖο καί τούς μαθητάς.

Μᾶς θυμίζουν, ἀγαπητοί, αὐτά τά λόγια τοῦ ἱεροῦ Πατρός, αὐτά πού ἔλεγε τελευταία ὁ ἅγιος γέροντας π. Πορφύριος: «Το παιδί ὅταν ἀντιμετωπίζῃ ἕνα χολωμένο καί ὀργισμένο δάσκαλο, αἰσθάνεται σάν νά τοῦ ἔδωσαν μία γροθιά στό στομάχι…», «θρασύτης οὐ θρασύτητι, ἄλλ’ ἐπιείκεια σβέννυται», λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, «καί ἐπιείκεια πάσης βίας δυνατοτέρα».

Αὐτή ἡ εἰρηνική κατάστασι τῆς καρδιᾶς καί τῆς συμπεριφορᾶς τοῦ παιδαγωγοῦ, θά καλλιεργήσουν τήν ἀγάπη, ἡ ὁποῖα εἶναι τόσο ἀναγκαῖα γιά τήν ἀληθινή παιδαγωγία.

«Μή νομίσῃς» συμβουλεύει πάλι ὁ ἱερός Χρυσόστομος, «ὅτι ἡ τιμωρία ἀπαιτεῖ σκληρότητα καί ἀπανθρωπία, ἀλλά ἄκρα ἡπιότητα, ἀρίστη μέθοδο θεραπείας, πολλή προστατευτική φροντίδα καί ἀγάπη».

Αὐτό ὑπογραμμίζει καί ὁ Μ. Βασίλειος ὅταν σημειώνει: «Πατρικῇ μέν εὐσπλαγχνίᾳ, λόγῳ δέ ἐπιστημονικῷ, τά ἁμαρτήματα τῶν νέων ἐπανορθοῦσθαι δεῖ».

Καί πάλι ὁ ἱερός Χρυσόστομος τονίζει ὅτι οἱ παιδαγωγοί ὀφείλουν νά ὑπερβάλουν στή φιλοστοργία, τούς φυσικούς πατέρας καί νά εἶναι θερμότεροι ἀπ΄αὐτούς.

«Εἶναι μεγάλος δάσκαλος», λέει, «ἡ ἀγάπη γιατί εἶναι ἱκανή καί ἀπό τήν πλάνη νά ἀπομακρύνῃ καί τή συμπεριφορά νά διορθώσῃ καί σέ φιλοσοφημένη ζωή νά ὁδηγήσῃ… καί ἀπό τούς λίθους νά κατεργασθῇ ἀνθρώπους».

Οἱ ἅγιοι, μεγάλοι παιδαγωγοί  μας, ζητοῦν ἀπό τόν παιδαγωγό νά ἀποφεύγῃ καί τίς διακρίσεις. Ὅλα τά παιδιά μας εἶναι ἄνθρωποι ἀδελφοί, εἰκόνες Θεοῦ.

Μᾶς θυμίζουν μ’αὐτή τή θέσι τους τήν εὐλογημένη ἐμπειρία τοῦ γεροντικοῦ, ἡ ὁποία συμβουλεύει: «Ὅταν βλέπεις τόν ἀδελφό σου νά ἔρχεται, νά τρέξῃς νά τόν προσκυνήσεις. Γιατί δέν προσκυνᾶς τόν ἄνθρωπο, ἀλλά τό Θεό… Εἶδες τόν ἀδελφό σου, εἶδες τόν Κύριο τόν Θεόν σου».

Ἄν τό ἐρώτημα αὐτό «εἶδες τόν μαθητή σου εἶδες τόν Κύριό σου, τόν Θεόν σου», τό προσέχαμε σήμερα, πόσο διαφορετική θά ἦταν ἡ παιδεία μας!

Ἀπό τήν ἀγάπη του ὁ Μ. Βασίλειος, γιά τόν παιδαγωγούμενο, εἰσέρχεται στή λεπτομέρεια ἴσως καί τῆς προσωπικῆς διακριτικῆς καί καθαρᾶς βέβαια ἀλληλογραφίας:

«Τό γραπτό», λέει, «μπορεῖ να ἀποκαλύψῃ καθαρώτερα τήν εἰκόνα τοῦ ἐσωτερικοῦ τῆς ψυχῆς τοῦ γράφοντος παιδαγωγοῦ, καί νά ὠφελήσῃ».

Ἀκόμη οἱ ἅγιοι Πατέρες ἐπιμένουν στήν ἀρτία προσωπική κατάρτισι τοῦ παιδαγωγοῦ.

«Δίδαξον ἑαυτῷ πρῶτον», λέγει ὁ ἱερός Χρυσόστομος.

«Οἱ ἡμιμαθεῖς καί θρασεῖς διδάσκαλοι, εἶναι ἀξιοκατάκριτοι» λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος καί συνεχίζει: «Τό δέ παιδεύειν ἄλλους, ἐπιχειρεῖν πρίν αὐτούς ἱκανῶς παιδευθῆναι, λίαν μοι φαίνεται ἀνοήτων ἤ τολμηρῶν˙ ἀσυνέτων μέν εἰ μηδέ αἰσθάνοιντο τῆς ἑαυτῶν ἀμαθείας, θρασέων δε, εἰ καί συνιέντες κατατολμοῦσι τοῦ πράγματος».

Κλασσικόν ἄλλωστε εἶναι ἐκεῖνο πού τονίζει ὁ ἅγιος Γρηγόριος καί ἰσχύει πρῶτον γιά μᾶς τούς κληρικούς ἀλλά καί τούς παιδαγωγούς.

«Καθαρθῆναι δεῖ πρῶτον καί εἶτα καθάραι· σοφισθῆναι καί οὕτω σοφίσαι, γενέσθαι φῶς καί φωτίσαι».

Ἐπιγραμματικά νά ἀναφέρουμε καί κάποιες παιδαγωγικές ἀρχές τῶν τριῶν μεγάλων φωστήρων.

Νά μή προσφέρουμε ἀλληλοσυγκρουόμενα καί ἀντιτιθέμενα μαθήματα στά παιδιά μας.

Ἡ παιδεία νά προσφέρεται πολύ νωρίς στά παιδιά, ὅταν ἡ ψυχή τους εἶναι ἀπαλή καί εὔπλαστη.

Νά συνηθίσῃ ὁ παιδαγωγός νά προσφέρῃ διά τῆς ὀρθῆς ἀγωγῆς ὄχι μόνο θεωρητική διδασκαλία, ἀλλά καί πασῶν ἀγαθῶν ἄσκησιν.

Ἡ διδακτέα ὕλη νά περιλαμβάνῃ πρῶτον τήν μελέτην τῆς κτίσεως μέσα στήν ὁποία ὁ Θεός «κατέλιπεν ἐν πᾶσιν ἡμῖν τῶν οἰκείων θαυμάτων ἐναργῆ τά ὑπομνήματα» καί τήν μελέτη τῶν ἔξωθεν λόγων τῶν συγγραμμάτων τῶν ἐθνικῶν ποιητῶν, λογοποιῶν, ρητόρων, «ὅταν βέβαια  μέλλη πρός τήν τῆς ψυχῆς ἐπιμέλειά τις ἔσεσθαι».

Ἰδιατέρως ὅμως διακηρύσσουν ὅτι πρέπει νά διδάσκουν τήν Ἁγ. Γραφή στά παιδιά μας, ἡ ὁποία ὀφείλει νά συνοδεύει τόν ἄνθρωπο διά βίου. Καί πρότυπα ἁγίας ζωῆς νά προβάλλουν οἱ παιδαγωγοί, γιά νά ἀντιγράφουν βιβλικές, ἅγιες μορφές τά παιδιά μας.

Ἰδιαιτέρως νά προβάλουν τήν παναγία μορφή τοῦ Κυρίου καί τῶν Ἀποστόλων.

«Οἱ ἅγιοι, λένε, ἐνσαρκώνουν τίς χριστιανικές ἀρετές καί ἀναδείχθηκαν οἰονεί ἀγάλματα τινά κινούμενα καί ἔμπρακτα» νέα πρότυπα ἰδεώδους ἀνθρώπου. Ἡ διδασκομένη ὕλη νά δίνεται σταδιακά καί νά εἶναι ἀνάλογη πρός τήν ἡλικία.

Ἀνάμεσα ἀπό κάθε διδασκαλία νά μεσολαβῇ χρονικό διάστημα γιά νά χωνέψῃ ὁ μαθητής τά διδασκόμενα. Ἡ διδασκαλία ὀφείλει νά γίνεται μετά τέρψεως καί χαρᾶς καί ὄχι μέ βιαιότητα.

Νά ἐμπνέεται, συνιστοῦν, στό παιδί, ἀγάπη πρός τήν μάθηση, γιά νά ἀναλάβῃ μέ προθυμία τούς κόπους τῆς μαθήσεως.

Καί τό σπουδαιότερο. Οἱ τρεῖς  ἅγιοι Ἱεράρχαι προχωροῦν: Κάθε προσπάθεια παιδαγωγική, διακηρύσσουν, εἶναι ματαία ἄν δέν ἔχει τήν εὐλογία τοῦ οὐρανοῦ. Μιλᾶνε ἐκφράζοντας τήν ἐμπειρία τους.

Γι’αὐτό συνιστοῦν στόν παιδαγωγό νά ὁδηγήσῃ τόν ἑαυτό του καί τά παιδιά στήν προσευχή καί τά μυστήρια. «Δεῖ κἄν συμβουλῆς καί εὐχῆς», λέει ὁ ἱερός Χρυσόστομος καί συνεχίζει: «αὐτό εἶναι τό χαρακτηριστικό τοῦ ἀληθινοῦ παιδαγωγοῦ, νά μή βοηθᾶ μόνο μέ τίς συμβουλές του, ἀλλά καί μέ τίς προσευχές του». «Πάντα ἀφέντες παιδαγωγόν καί παιδαγωγούμενον ἐπί τόν Θεόν δεῖ καταφεύγειν».

«Ὁ καλός παιδαγωγός», λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος, «πρέπει νά παιδεύει ὄχι μόνον μέ λόγους ἀλλά νά ὠφελῇ τούς μαθητάς του καί μέ τάς πρός τόν Ὕψιστον προσευχάς του καί τῶν μαθητῶν του τάς προσευχάς».

Τί νά πεῖ δέ κανείς γιά τήν Θεία Λειτουργία! Ἐκεῖ μέσα στόν ὀρθόδοξο Ἱερό Ναό ἑνώνεται κατά τήν τέλεσι τοῦ φρικτοῦ μυστηρίου ὁ νέος μέ τό Θεό. Ἐκεῖ ὅταν «ὁ βασιλεύς τῶν βασιλευόντων καί Κύριος τῶν κυριευόντων προσέρχεται σφαγιασθῆναι» δορηφορούμενος ὑπό ἀγγέλων, ἐκεῖ ὁ παιδαγωγούμενος μέσα στήν ἡσυχία, στή σιγή τήν οὐράνια ζεῖ στιγμές οὐρανοῦ, ἀνεξίτηλες ἐμπειρίες. Καί ὅταν μέ τήν ἄδεια τοῦ πνευματικοῦ ὁ νέος ἤ ἡ νέα συμμετέχουν στό μυστήριο καί τρέφονται μέ τό Πανάγιο Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου, ὦ τότε! Πῶς νά μή γίνουν μιμηταί τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, στό καθῆκον, στή φιλοπονία, στήν ἀρετή, στή σοφία, στόν ἁγιασμό…

Ἀλήθεια πόσο ἐμεῖς ἔχουμε συνειδητοποιήσει καί πιστέψει ὅτι ἡ Θεία Χάρις κυρίως θά καλλιεργήσει καί θά ὁλοκληρώσει τά παιδιά μας!

Κληρικοί, γονεῖς καί ἐκπαιδευτικοί λόγω τῆς ὑποτονικῆς πνευματικῆς μας ζωῆς δέν ἔχουμε προσέξει τόν ὑπερφυσικό αὐτό παράγοντα τῆς προσευχῆς καί τῆς Θείας Χάριτος. Στηριζόμαστε περισσότερο στήν πεῖρα μας, στήν γνῶσι μας, στίς παιδαγωγικές μας γνώσεις καί ὀλιγοπιστοῦμε, ἀδιαφοροῦμε γιά τή Θεία Χάρι, τήν ἐμποδίζουμε, εἰρωνευόμαστε ἀκόμη.

Ζοῦμε συνεχῶς σήμερα τέτοιες καταστάσεις. Αὐτή ὅμως ἡ αὐτάρκεια καί ἡ ἐγωιστική μας αὐτοπεποίθησι ὁδηγοῦν σήμερα τήν παιδεία μας σέ ἀποτυχία, καί τά παιδιά μας σέ πολλά ἀτοπήματα.

Ἀγαπητοί, οἱ ἁπλές αὐτές σκέψεις, μᾶς  πιστοποιοῦν πώς οἱ τρεῖς Ἱεράρχαι μέ τήν ὑψηλή παιδεία τους, μέ τίς σοφές ψυχολογικές καί παιδαγωγικές παρατηρήσεις τους, πρωτίστως ὅμως, μέ τήν καθαρότητά τους, τήν προσευχή τους καί τήν πνευματέμφορη ζωή τους ἀναδείχθηκαν οἱ μεγάλοι παιδαγωγοί. Οἱ παιδαγωγοί πού φωνάζουν σέ κάθε σύγχρονο παιδαγωγό:

Παιδαγωγέ μου, πάρε στά χέρια σου καί στήν καρδιά σου τήν Ἁγία Γραφή, τήν Ὀρθόδοξο Παράδοσι, τή Θεία Χάρι καί παιδαγώγησε. Θαύματα θά γίνουν τότε…

Καί σύ παιδαγωγέ ζῆσε ζωή φωτός καί χάριτος. «Οὔτω λαμψάτω τό φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν μαθητῶν…».

Γιά νά δοῦν τή φωτιά τῆς καρδιᾶς σου καί τήν ἀγάπη σου, τήν σοφίαν  σου καί τήν ὁλοκληρωμένη σου ζωή καί νά μιμηθοῦν καί οἱ μαθητές σου.

 Ἄς εὐχηθοῦμε ἔτσι νά γίνῃ ἀγαπητοί.

 

 

 

5